door Elly Waterman

Op 11 februari 2024 is mijn lieve vriendin en kunstmaatje Hetty Wilming overleden. Zij heeft zich ook jarenlang ingezet voor KUNSTaandenRIJN.

Hetty werkte vaak in de KUNSTKajuit en heeft vele jaren exposities bij bedrijven georganiseerd voor Woerdense kunstenaars. Ook hielp zij mee bij de uitreiking van de RijnKUNSTprijs en dacht zij mee over onze organisatie.

Hetty was erg bescheiden, en heeft vrijwel haar hele leven in Woerden gewoond. Door die bescheidenheid zullen niet veel mensen haar kennen, maar zij was een trouwe vriendin voor mensen die haar waardeerden en die zich voor haar interesseerden.

Hetty zette zich in voor de klompenpaden. Ze interesseerde zich voor follies en verzorgde jarenlang het tijdschrift PorteFolly van de Donderberggroep. Daarnaast maakte ze haar eigen kunstwerken, veelal van textiel, zoals te zien op haar website, Het Pauwtje Creaties, genoemd naar het woonhuis van haar vader, Pauw.

Hetty studeerde museologie aan de Reinwardt Academie en was daarna assistent conservator bij musea als Huis Doorn, De Wieger (Deurne) en het Catharijneconvent. Later specialiseerde zij zich in digitale ontsluiting, beheer en databases, niet alleen voor kunstcollecties maar ook in haar werk als database marketeer bij KRO-NCRV en de laatste jaren bij Hollister Incorporated, een bedrijf dat medische hulpmiddelen levert.

Ik heb Hetty in 2019 leren kennen, bij een tekencursus die ik organiseerde voor KUNSTaandenRIJN. Ik herinner mij dat ze een geliefd lampje tekende. Toen ik haar later beter leerde kennen merkte ik dat ze een voorliefde had voor mooie dingen. Haar huis stond vol herinneringen en ze struinde vaak met haar partner Anton braderieën en markten af.

Foto’s Studio Breek

Later gingen Hetty en ik samenwerken en probeerden we ons te bekwamen in “droge naald.” Zij maakte o.a. een droge naald ets van een ruïne van een kasteel, waar ze zelf een foto van gemaakt had. Een moeilijk onderwerp door alle structuren en grijstonen, maar het is gelukt. Nog later gingen we samen ontdekken hoe we konden monoprinten. Toen we daar wat op uitgekeken raakten gingen we aan de gang met linoleum snijden. We bewonderden elkaars werk, hielpen elkaar, en leerden van elkaar, terwijl we elkaar over ons dagelijks leven en ons verleden vertelden. 

Hetty werd voor mij een goede vriendin en ik zag haar elke week. Het was heel bijzonder om op mijn leeftijd nog zo een contact te ontwikkelen. Het samenzijn met Hetty was altijd heel fijn. Zij had een open mind en vond niks geks, ik denk dat wij elkaar goed begrepen, dat we een soort zielsverwanten waren. Hetty was een zelfstandig denkende vrouw, die de nodige weerstand in haar leven had overwonnen. Maar ze heeft veel van haar leven gemaakt. Hoewel het eigenlijk niet meer nodig was, zocht ze weer een baan, bij Hollister, waar ze zich al gauw onmisbaar maakte. Hetty had een kritische houding en dacht altijd goed na, Ze heeft veel mooie reizen gemaakt, en ze had zo graag nog meer verre reizen willen maken.

Hetty was veel bezig met haar huis, verzorgde haar mooie tuin met veel liefde. Ik kocht dezelfde heuchera met oranje blad die in haar voortuin stond en kreeg een stekje van een bijzondere plant met driehoekige bladeren. Ze vertelde mij over haar werk bij Bredius, bij de klompenpaden en bij de Donderberggroep. Hetty was altijd betrokken bij haar familie, haar partner en diens zoon. Zij ging vaak naar haar oude tante, die overleed, net voordat Hetty zelf ziek werd.

Hetty heeft een heel mooi leven gehad en heeft daar volop van genoten. Dat blijkt wel uit de foto’s hierboven en de foto’s die te zien zijn bij de videostream van de uitvaart waar ze altijd vrolijk opstaat. Maar Hetty is veel te jong gestorven, ze is niet aan haar pensioen toegekomen, en ook haar partner Anton en haar zoon Stan hadden haar nog zo graag lang bij zich gehad. Ook ik mis Hetty heel erg.

Op 14 februari is het Valentijnsdag. De gewoonte om je geheime liefde bloemen of kaarten te sturen is ontstaan in Engeland. Misschien vind je het interessant om te lezen hoe de uitvinding van de postzegel effect had op het sturen van kaarten aan je geliefde. Met de postzegel werd het versturen van post namelijk veel goedkoper. Dat staat op de Engelstalige Wikipedia.

Maar veel leuker dan een kant en klare kaart te sturen is het om een klein kunstwerkje te maken voor een speciaal persoon. Het hoeft natuurlijk niet voor een geliefde bestemd te zijn. Iedereen zal blij zijn met een uiting van vriendschap. Is het kunst? Dat hangt van je definitie af. Is het leuk?

Hieronder een paar ideeën

• Maak een onderzetter voor je Valentijn. Knip een rondje uit karton en beschilder het toepasselijk met acrylverf. Eventueel nog een laagje glanzende vernis erop. Natuurlijk kan je ook hout gebruiken voor een degelijker resultaat. Kop thee of koffie erop. Wie zou niet blij zijn met zo een lieve attentie?
• Een versierd vaasje. Neem een groot recht glas. Knip stevig papier zodat het er omheen past, houdt wat ruimte voor een plakrand. Versier het papier met vrolijke kleuren. Plak het op het glas. Doe er een paar rozen of andere bloemen in.
• Een oud kussensloop. Je hebt misschien wel een oud kussensloop liggen in je kast. Versier het met textielverf, laat drogen en doe er een kussen in. Leg het als verassing klaar voor je bezoek op de bank, of op bed voor je geliefde.
• Bloemen van eierkarton. Met gebruikte eierkartons is zoveel mogelijk. Knip de verdiepte rondjes eruit. Maak rafelige of gekartelde randjes. Beschilder ze met acrylverf in de lievelingskleuren. Aan beide kanten uiteraard. Geef de hartjes van de bloemen een contrasterende kleur. Leuk is om ook de buitenrand een andere kleur te geven. Zet de bloemen op een dienblad of om de tafel feestelijk te dekken. Of monteer ze op ijzerdraadjes voor een klein boeketje.
• Je eigen ding? Heb je je eigen “ding” gemaakt, of een van de ideeën hierboven? Stuur ons dan een foto op voor de volgende nieuwsbrief.

Veel succes en een fijne Valentijnsdag gewenst!

Disappointed soul – Ferdinand Hodler –>

Op 15 juni bood Ton IJlstra, voorzitter van het bestuur van de Stichting KUNSTaandenRIJN, aan wethouder Jelmer Vierstra van o.a. Cultuur, een document aan met 10 ideeën om cultuur zichtbaarder te maken in het optreden van de gemeente Woerden. Hier kunt u de reactie lezen van de gemeente Woerden.

De ideeën die door KunstaandenRijn waren bedacht om kunst meer zichtbaar te maken in het doen en laten van de gemeente zijn hier te lezen.

Reactie van de gemeente Woerden

Wethouder Vierstra was in zijn eerste primaire reactie positief over het gebaar om de tien ideeën aan te bieden. Hij beloofde een reactie van de gemeente.

Die reactie ontvingen we op 4 juli 2023. Eerlijk is eerlijk…. KUNSTaandenRIJN is niet erg enthousiast over de reactie. De grote lijn in de reactie op deze kleine ideeën is eigenlijk dat er niet veel kan. Op de suggestie om ‘Cultuur’ op te nemen op de website van de gemeente is de reactie dat er zal worden getracht een link in te voeren naar het Cultuurplatform, dat “moet de site zijn waar je alles op kan vinden.” In andere gemeentes is het wel mogelijk om een paragraaf Cultuur op te nemen op de website van de gemeente. In Woerden kan dat kennelijk niet.

Op de suggestie om hedendaagse kunst in het gemeentehuis op te hangen wordt inmiddels wel gevolg gegeven. Er wordt … overigens op initiatief van Frans Lander die enthousiast op het idee reageerde … een commissie opgericht die dat op zich neemt.

De website van de gemeente zou ook niet het aangewezen vehikel zijn om elke dag een kunstwerk van een Woerdens kunstenaar te tonen. Waarom eigenlijk niet? Zo zou de gemeente laten zien dat ze trots is op de Woerdense kunstenaars. Er staan immers wel foto’s op van de openbare ruimte. De gemeente gaf aan dat KUNSTaandenRIJN dit zelf kan oppakken. Ja, dat kunnen we wel, maar hoeveel mensen bezoeken onze website en lezen onze facebook pagina? Dat staat in geen verhouding!

Ook het in beeld brengen van Woerdense kunst tijdens persconferenties is niet uitvoerbaar. Zoals het ook niet mogelijk is de gemeentegids te completeren op cultureel vlak “De actie ligt bij de verenigingen.” Ook het vernieuwen van kunst in de openbare ruimte kan niet zomaar, maar de gemeente wil het stadsmuseum ook niet de opdracht geven dit te onderzoeken. Evenmin als het voordragen van een beeldend kunstenaar voor de tweejaarlijkse cultuurprijs. Op deze manier wordt de beeldende kunst onderbelicht.

De suggestie om jubilerende beeldende kunstenaars te laten bezoeken door burgermeester of wethouders wordt afgedaan met de opmerking dat ze moeten worden uitgenodigd. Alsof beeldende kunstenaars dat zouden doen!

Tenslotte wordt ook het voorstel om een kunstambassadeur binnen de gemeente te benoemen afgewezen.

Al met al nogal een teleurstellende reactie van de gemeente Woerden. De gemeente vindt het fijn als er constructieve voorstellen uit de gemeenschap komen, maar als die dan komen dan zijn er vele obstakels die verhinderen dat die voorstellen worden uitgevoerd.

Heeft u ook een idee om kunst meer zichtbaar te maken in het dagelijkse doen en laten van de gemeente? Stuur ons uw idee misschien dat onze stichting er ooit nog eens wat mee kan doen!

Door George de Wrede

Inleiding

Er is sprake van ‘storytelling’ als droge feiten verbonden worden door een ‘dramatische’ verhaallijn. Dat klinkt schokkend maar er wordt mee bedoeld dat ze in dat geval beter doordringen bij de lezer of luisteraar en hierdoor langer onthouden worden. Het vertellen van verhalen bestaat al zo lang als de mensheid beschikking heeft over vuur en mensen tijd en gelegenheid kregen om elkaar rondom het kampvuur verhalen te vertellen.
Toen de religie zijn intrede deed, werd verhalen vertellen nog veel prominenter. Er was – en is – namelijk maar één manier om spirituele ervaringen met elkaar te delen en dat is door middel van het vertellen van – vaak mystieke – verhalen. Zelfs het bedrijfsleven zet tegenwoordig storytelling in als middel om een bedrijfsverhaal te formuleren. Voor het nastreven van hoge omzetcijfers is dat een doel dat de middelen heiligt.

Binnen de kunstensector is het verhaal achter het kunstwerk ook steeds belangrijker geworden. Tegelijkertijd kun je stellen dat de beeldende kunst al aan zichzelf genoeg heeft. Een beeld zegt immers meer dan duizend woorden. Maar hoe zit het dan met voorwerpen die ooit als alledaagse gebruiksartikelen in het museum terecht zijn gekomen?

In de onderstaande tekst neem ik je mee in een bijzondere vorm van storytelling. Ik doe dit aan de hand van een (kunst) voorwerp uit de collectie van Stadsmuseum Woerden. Ik koos voor een middeleeuws zwaard dat je sinds 2016 als archeologische vondst kunt bezichtigen.

Objectieve informatie

Wie naar de zolderetage van het gebouw klimt, kan het niet missen. Ondergebracht op de afdeling ‘Romeinse bodemschatten’ zie je in de glazen vitrine een tweesnijdend Frankisch zwaard. Het is circa 90 cm lang en wordt ook wel aangeduid met het woord ‘spatha.’

Het gevest van het zwaard (knop en handvat) is versierd met ingelegde zilveren plaatjes. Aan de bovenzijde van de pareerstang zijn twee geometrische versieringen aangebracht. Het is duidelijk dat een vakman dit wapen heeft gemaakt. De naam van de maker is helaas niet bekend.

Toen het zwaard, bij archeologisch onderzoek in 2012, in de binnenstad van Woerden werd gevonden zaten er nog resten van een houten schede aan het zwaard. Bij de restauratie heeft men dit aan de achterzijde zo gelaten en heeft men de voorzijde willen tonen als steek/slagwapen.

Dit ijzeren slagzwaard is, samen met menselijke skeletresten uit de achtste eeuw, gevonden binnen de grenzen van het voormalig terrein van het Romeinse Castellum te Woerden. Het zwaard is vermoedelijk een ‘bij-gift’ in het graf van een (lokale) edelman. De lokale elite in onze streken werd vermoedelijk ingelijfd in de machtsstructuur van de Frankische heersers.

Overzicht feiten

• Als Het Romeinse rijk in de derde eeuw n. Chr. ineenstort vertrekken de Romeinen uit de lage landen en blijven forten onbeheerd achter. Zo ook het castellum te Laurium zoals Woerden toen werd genoemd.
• Het Frankische rijk ontstaat tussen de 3e en de 10e eeuw. De Franken nemen als nieuwe machthebbers de plaats van de Romeinen in.
• In onze streken betwisten rond 600 n. Chr. Franken en Friezen elkaars grondgebied.
• Frankische machthebbers zoals Karel Martel steunen missionarissen die het christelijke geloof in hun gebied willen verbreiden. De godsdienst zorgt als bindmiddel namelijk voor meer eenheid.

• De Engelse Willibrord komt rond 690 n. Chr. het christendom prediken. Er worden kerken gebouwd. De bekende Bonifatius sticht tijdens zijn leven meerdere kerken en naar men aanneemt heeft hij tussen 719 en 722 n. Chr. te Woerden een kerkje gesticht. Woerden wordt dan Wyrda genoemd.
• In het goederenregister van de Sint-Maartenskerk in Utrecht (900 – 948) staat vermeld dat in Wyrda alle bezittingen van het voormalige Castellum nu eigendom van de kerk zijn.
• Het zwaard, gevonden in het graf van een onbekende edelman. wordt gedateerd ergens tussen 700 – 740 na Chr.

• In de Middeleeuwen (500-1500) neemt de adel een prominente plaats in. Een zwaard is een teken van macht en aanzien. Alleen de adel had het recht om een zwaard te dragen.

Subjectieve informatie

In de tochtige ruimte verspreiden flakkerende toortsen een spookachtig licht. Rond het ziekbed van heer Bertrand hebben zich zijn naaste familieleden verzameld. De edelman ligt met hoge koorts te woelen en te draaien. Van tijd tot tijd zakt hij weg in bewusteloosheid. Na een bloedig treffen met de Friezen is hij gewond teruggebracht naar Wyrda.

De chirurgijn heeft de pijl uit zijn borst gehaald maar kon niet zeggen wat voor gif er op de pijlpunt zat. De situatie verslechtert met het uur. Een groepje ridders is er op uitgestuurd om de lijfarts van de hertog te zoeken. Die moet hier ergens in de buurt zijn, al weet niemand precies waar.

Plotsklaps wordt de deur opengeworpen. De grote waakhonden springen woest blaffend naar voren maar ze worden onmiddellijk teruggefloten. ”We hebben hem gevonden!” roept de aanvoerder luid. De familie maant hem tot stilte: “Ssstt…….er ligt hier een zeer ernstig zieke!”

De arts stapt uit het groepje mannen naar voren en loopt naar de patiënt. Hij kijkt, voelt zijn pols en schudt zorgelijk zijn hoofd. “Kunnen we dan helemaal niets meer voor hem doen?” snikt de gravin. De arts kijkt haar bedachtzaam aan, knikt en zegt: “Jazeker……….een priester halen!”

Het is nu alweer meer dan zeven jaar geleden dat heer Bertrand stierf. De periode na het overlijden van haar gemaal is zwaar geweest voor Ariane. Zij is regentes voor haar zoon Julian die voorlopig nog te jong is om de plaats van zijn vader in te nemen. Het valt niet mee om je als vrouw staande te houden in deze harde mannenwereld. Alles lijkt te draaien om politiek, macht en geld. Zelfs haar eigen rentmeester bleek uiteindelijk niet te vertrouwen. Financieel wanbeheer heeft geleid tot torenhoge schulden.

Meerdere landeigenaren hebben het moeilijk. Om haar heen ziet zij in toenemende mate hoe zelfs vrije boeren hun land verkopen aan kloosterorden. Ook zij heeft dringend geld nodig en dat is de reden dat zij Wynfreth van de Benedictijner orde heeft uitgenodigd voor een gesprek. Wijlen haar man had niets willen weten van het strenge, op Rome georiënteerde christendom, maar zij kan zich niet langer permitteren om kieskeurig te zijn. Het water staat haar, financieel gezien, tot de lippen.

Geestelijke Wynfreth is in een opperbest humeur. Met zijn reisgezelschap is hij vanuit Utrecht onderweg naar Wyrda. Het is voorjaar, de zon schijnt en alles staat in de knop. Kieviten, wulpen, scholeksters en grutto’s zijn druk aan het baltsen. De wereld om hem heen is vol leven. Dikwijls moppert hij op ‘dat land van mest en mist en modder’ maar nu lijkt het wel een aards paradijs.

Op uitnodiging van gravin Ariane, de weduwe van heer Bertrand, reizen zij naar het voormalige Romeinse fort aan de Oude Rijn. Terwijl zijn paard rustig voortstapt overdenkt Wynfreth zijn missie. Hij heeft altijd moeite gehad met het feit dat de Frankische edelen hun eigen bisschop-dynastieën vestigden. Het verspreiden van de zuivere christelijke leer kun je niet aan leken overlaten. Immers, iemand als heer Bertrand had het met de geloofsvoorschriften nooit zo nauw genomen.

Hoe vaak had hij, als missionaris, in het verleden al niet tevergeefs bij hem aangedrongen op de bouw van een kerk? Wynfreth wil het ware geloof verkondigen op de plek waar vroeger de Romeinen hun heidense goden aanbaden. Deze uitnodiging ziet hij als een teken. Wynfreth glimlacht in zichzelf en mompelt zachtjes: “Het is Gods wil dat ik daar een godshuis bouw.”

Veel tijd hebben Gravin Ariane en Wynfreth niet nodig om het eens te worden over de (ver)koop. Het voormalige castellum wordt eigendom van de Benedictijnen. Met behulp van fondsen van paus Gregorius II zal er al spoedig gebouwd kunnen worden. Even lijkt de bouwlocatie nog roet in het eten te gooien. Ariane wil absoluut niet dat het graf van Bertrand wordt verplaatst. Dan stelt Wynfreth voor om de kerk over het graf heen te bouwen zodat haar man voortaan rust in gewijde grond.

Zijn argument dat Bertrands lichaam verloren is maar dat zo zijn ziel zonder enige twijfel zal worden gered, geeft uiteindelijk de doorslag. De koopakte wordt getekend en daarmee is de gravin uit de financiële problemen.
In een bijlage van de akte wordt vastgelegd dat zowel zij als haar zoon Julian later naast Bertrand begraven zullen worden. De kerk te Wyrda is daarmee een van de eerste kerken die door de bevlogen missionaris wordt gesticht.
Eeuwenlang liggen zij ongestoord in hun graf. Maar dan wordt, dertien eeuwen later, hun rust alsnog verstoord.

Een bijdrage aan beleving

Je kunt je afvragen in hoeverre zo’n verhaal een rol speelt in de informatievoorziening rond het gevonden zwaard. Wordt het ook als fictief herkend? De gebeurtenissen rond heer Bertrand zijn verzonnen maar ze zijn wel gevat in de historische context van de vroege middeleeuwen. De structuur van het verhaal voegt spanning toe. Door in te spelen op zintuigen en emoties gaat de geschiedenis leven bij een breed publiek.

Het geeft de eigenaar van het zwaard een identiteit. De historische persoon Wynfreth in deze vertelling is de geschiedenis ingegaan als Sint Bonifatius. Deze geestelijke stichtte tijdens zijn leven inderdaad meerdere kerken en werd, zoals wij allen weten, uiteindelijk in 754 na Chr. bij Dokkum vermoord.

Een verhaal als dit geeft je als lezer of toehoorder de mogelijkheid om je te kunnen identificeren met mensen en hun levensomstandigheden uit de achtste eeuw. Ik ben er van overtuigd dat het Frankische zwaard hierdoor aandachtiger wordt bekeken en dat de feiten ook beter worden onthouden.

Storytelling is een communicatiemiddel waarbij je de lezer of luisteraar wilt inspireren en raken. Binnen de wereld van de retorica gaat het om de ‘kunst van het overtuigen’ waarbij het draait om wat je wilt bereiken met je verhaal. De toevoeging van subjectieve informatie rond een archeologische vondst kan fungeren als alternatief platform om bij kunst en geschiedenis betrokken te raken. Mensen zonder veel belangstelling hiervoor kunnen er wel degelijk iets van opsteken.

Als storytelling bijdraagt aan meer beleving, en relevant is voor educatieve vorming, kun je naar mijn idee spreken van een aanvullende bron van informatie. Tegelijkertijd bestaat het gevaar dat objectieve wetenschappelijke kennis wat ondergesneeuwd raakt en hierdoor minder serieus wordt genomen.
Om die reden denk ik dat de verschillende informatiebronnen steeds als zodanig goed herkenbaar moeten zijn. Indien ze naast elkaar bestaan kunnen feiten en fictie elkaar versterken.

Beeldrecht

Alle afbeeldingen zijn van internet gehaald, behalve die van het zwaard. Deze komt uit de collectie van het Stadsmuseum. De beelden dienen ter ondersteuning van de tekst en worden gebruikt voor educatieve doeleinden.

Na een onderzoek van ongeveer een jaar naar de oprichting van een Creatief Centrum Woerden is het het onderzoeksrapport nu gereed. De belangrijkste conclusie is dat er veel belangstelling is voor de oprichting van een Creatief Centrum Woerden.

Verschillende keren hebben we hier al bericht over de actie van KUNSTaandenRIJN om te komen tot de oprichting van een Creatief Centrum Woerden en over de opgerichte initiatiefgroep.

De eerste belangrijke opdracht van de groep is om onderzoek te doen naar de kansen van een CCW voor Woerden. Het onderzoek is inmiddels afgerond. We hebben commentaar ontvangen van zeer gewaardeerde meelezers en binnenkort zullen we overgaan tot publicatie. Het eindrapport is hier te lezen: https://issuu.com/kunstaandenrijn/docs/onderzoeksrapport-ccw-02

De belangrijkste conclusies

De hoofdconclusie van het onderzoek is dat er veel belangstelling is voor een CCW en dat velen mogelijkheden zien om in een CCW te werken of met een CCW samen te werken. Het rapport bevat een uitgebreide opsomming van alle suggesties die we uit de Woerdense creatieve gemeenschap hebben ontvangen.

Wij hebben natuurlijk ook nagedacht over praktische scenario’s om een CCW te realiseren. Volgens de initiatiefgroep biedt het scenario om te starten zonder fysiek gebouw of met een beperkte ruimte de meeste kansen. In dit scenario worden vanuit KUNSTaandenRIJN/CCW allerlei activiteiten georganiseerd die bijdragen aan het toekomstbeeld. Dit scenario wordt het sterkst als er samengewerkt kan worden met andere organisaties of personen die het toekomstbeeld delen. Het Creatief Centrum Woerden wil faciliteren en niet per sé zelf activiteiten organiseren. Dat laatste laten we graag over aan de spelers in de Woerdense creatieve scene.