Resultaten enquête over creativiteit in Woerden

In de periode juni – september 2020 heeft KUNSTaandenRIJN samen met de initiatiegroep Creatief Centrum Woerden een digitale en papieren enquête verspreid om inzicht te krijgen in de wensen die binnen Woerden leven. De digitale versie is door 44 personen ingevuld, de enquête op papier door 42 personen.

We willen deze mensen allemaal heel hartelijk danken voor het invullen en het meedenken! 

De initiatiefgroep CCW gebruikt deze enquête bij het opstellen van een onderzoeksrapport.

De papieren enquête verspreidden we op enkele zaterdagen in het centrum, bij enkele publieksaantrekkende winkels en galeries, en tijdens het Kunstpark. De digitale enquête verstuurden we via de KUNSTaandenRIJN nieuwsbrief en via Facebook. 

Via de enquête heeft KUNSTaandenRIJN een flink aantal nieuwe abonnees op de nieuwsbrief erbij gekregen. Ook hebben 15 mensen aangegeven mee te willen helpen met realiseren van een Creatief Centrum. 

De vragen en de antwoorden

Wat is goed aan de creatieve activiteiten in Woerden?

Het meest wordt genoemd de diversiteit van de creatieve mogelijkheden in Woerden. Als kanttekening wordt daarbij aangegeven dat het vaak moeilijk te vinden is, er is geen overzicht, bij toeval vind je iets verrassends, het is versnipperd en vaak niet op het juiste niveau.

Concrete activiteiten die het meest genoemd worden, zijn

  • Het Kunstpark
  • De Atelierroute
  • Daarna activiteiten van KUNSTaandenRijn, Straattheater, Kunstkajuit, het cursusaanbod.
  • En tenslotte Exposities (in bibliotheek), Centrale galerie, Het Klooster, Cultuurplatform, Schilderclubs, Kunstkring, Fotografenkasteel, Buitenkunst, Nachtcultuur, Festivals.

Wat mist u aan creatieve activiteiten in Woerden?

Een aantal mensen (14) mist niks in Woerden. Een van hen verwoord het exact: “Ik persoonlijk (mis) niets maar ik heb gezocht naar wat ik zelf wil. Weet dus niet wat er verder nog te doen is”

Uit sommige antwoorden blijkt dat de gewenste activiteit wel wordt aangeboden maar niet wordt gevonden, bijvoorbeeld fotografie, tekenles, pottenbakken en kookles. Het is daarbij mogelijk dat de gewenste cursussen niet op geschikte dagen en tijden worden aangeboden, maar ook is het mogelijk dat mensen het gewoon niet kunnen vinden.  

Het meest wordt een centrale locatie gemist, een plek waar men elkaar kan ontmoeten, praten over kunst en waar men kan creëren, laagdrempelig ook voor andere culturen. Ook werkruimtes, ruimtes waar workshops gegeven kunnen worden en expositie/verkoop mogelijkheden voor amateurs, worden gemist. Meerdere keren wordt aangegeven dat een platform voor presentaties, eventueel buiten, (bijv. voor kleinkunst, muziek) in Woerden ontbreekt. Ook zou er meer voor kinderen en jongeren aangeboden moeten worden. Samenwerking met scholen wordt genoemd.

Activiteiten die meerdere malen in de antwoorden worden aangetroffen zijn:

  • Cursus of les of workshop (zowel geven als volgen): 21 maal genoemd
  • Meer samen / gelijkgestemden ontmoeten etc: 10 maal genoemd
  • Iets voor kinderen of jeugd: 7 maal genoemd
  • Centrale of vaste locatie: 6 maal genoemd
  • Ateliers om zelf te werken: 6 maal genoemd
  • Expositie of verkoopruimte: 5 maal genoemd
  • Open podia muziek, kleinkunst: 3 maal genoemd

Daarnaast zijn de volgende ontbrekende activiteiten eenmalig genoemd:

  • Mandala tekenen
  • Proeverijen
  • Combi kunst en natuur
  • Combi kunst en schrijven
  • Combi creativiteit en recyclen
  • Kunstuitleen
  • Groter museum – met moderne kunst
  • Ambachten
  • Kunstschool
  • Ontwerpen met computer
  • Zilversmeden
  • Instrumentale muziek
  • Kostuums maken
  • Meer ogv textiel

Met welke creatieve activiteiten houdt u zich nu bezig?

De meeste mensen die de enquête hebben ingevuld houden zich bezig met schilderen en tekenen. Dat kan deels een bias zijn, omdat de enquête vooral is verspreid onder de al bestaande relaties van KUNSTaandenRIJN. 

Hieronder alle genoemde activiteiten. Veel mensen houden zich bezig met meerdere creatieve activiteiten.

Onderneemt u creatieve activiteiten, bij voorkeur samen of alleen?

Niet iedereen heeft deze vraag ingevuld. Slechts enkelen van de mensen die antwoord gaven hebben een uitgesproken voorkeur om alleen te werken aan hun creatieve bezigheden. Verreweg de meesten kunnen zowel alleen werken als samen met anderen. 

Bent u bereid te betalen voor activiteiten die u nu mist en graag wilt doen?

Deze vraag hebben wij gesteld om een indruk te krijgen of betalen voor het doen van een creatieve bezigheid een grote belemmering zou zijn. Zestig procent van de mensen is bereid om te betalen voor activiteiten die zij nu missen en die zij graag zouden willen doen. Veertig procent weet het nog niet. 

Ruimte voor overige opmerkingen en ideeën

Hierop kwamen verschillende steunbetuigingen voor het idee van een creatief centrum: 

  • Goed initiatief om de versnippering vorm te geven, zodat je dingen niet misloopt, omdat je niet op de hoogte bent, zonde toch?!
  • Ik vind het een goed idee
  • Misschien kan er in Woerden één (gesubsidieerde?) kunstraad komen, die boven alle kunstdisciplines hangt en alle groepen en activiteiten coördineert/organiseert?
  • Ik zou het leuk vinden als er een Creatief Centrum was, waar verschillende creatieve activiteiten zijn en waar je een wat kan rondkijken en evt wat kan eten en drinken.
  • Is er niets iets mogelijk samen met de bibliotheek of cultuur5? Het klooster was vroeger ook deels creatief centrum.. mooi plekje zou ook zijn het lege pand aan de Groenedaal, ( voorheen kringloopwinkel)
  • Tijdens de prijsuitreiking in de bibliotheek (van de RijnKUNSTprijs) werd gesproken van een ‘creatieve ruimte’. Dat vind ik interessant.
  • Woerden mist 1 ding: Een (door de gemeente beschikbaar gesteld?) terrein waar kunstenaren en kunstclubs genoeg ruimte hebben om hun ideeën en werken te creëren. Door het gebrek aan ruimte blijven sommige nieuwe evenementen/acties uit (het is dus niet alleen maar corona gerelateerd dat het rustiger is)

Daarnaast diverse andere ideeën:

  • Agenda op social media delen
  • Graag workshops allerlei ook met groen
  • Ik zou het leuk vinden om af en toe andere beeldhouwers uit Woerden en omgeving te ontmoeten en met hen kennis en ideeën uit te wisselen.
  • Misschien een keer een lezing o.i.d. door een (beeldhouw)kunstenaar?
  • Ik zoek iemand die mij wegwijs kan maken in de techniek van werken met Pastelkrijt 
  • Kinderkoor. Iets met speurtochten voor kinderen, toneelstuk op locatie op de trappen in de haven
  • Kunst met elkaar delen en plek om tentoon te stellen en te verkopen
  • Meer leuke workshops bijvoorbeeld voor kinderfeestjes
  • Mijn idee is om de sloophamer door het metalen frame (kunstwerk) voor de oude Hema te halen, en er met Woerdenaren iets nuttigs van te maken- evt recyclen. En voorkomen dat er grote bedragen voor dit soort werk wordt uitgegeven.”
  • Mis ook kunst in het water
  • Zou het leuk vinden om een open atelier in Woerden te hebben waar meerdere mensen gebruik van kunnen maken tegen een betaalbare prijs

In het voetspoor van Cornelis Springer

Door G.J.T. de Wrede

De Rijnstraat in Woerden

De Rijn stroomde vroeger dwars door Woerden en de Vischbrug verbond de Kerkstraat met de Kruisstraat. De kunstenaar Cornelis Springer (1817-1891) vereeuwigde dit beeld zo’n 160 jaar geleden. De Oude Rijn werd gedempt in de jaren 60 van de 20ste eeuw en werd daarmee een straat. Wandelend in de richting van de haven, met de later gebouwde Sint Bonaventurakerk (1892) in de rug, is de locatie van toen nog gemakkelijk terug te vinden. Op de hoek is nu een lunchroom van Délifrance gevestigd. Het schilderij van Springer voert u mee terug in de tijd.

Cornelis Springer
Amsterdam 1817-Hilversum 1891
Gezicht op de Vischbrug te Woerden
olieverf op paneel 34,2 x 42,0 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ’54

Moment van de dag

Dat de zon opkomt in het oosten en ondergaat in het westen is algemeen bekend. Het is een feit dat houvast biedt bij het bekijken van de voorstelling. In dit beeld komt het zonlicht van links en vallen de schaduwen naar rechts. Het noorden (richting Amsterdam) bevindt zich, geografisch gezien, niet recht naar voren in het beeldvlak. Dit oriëntatiepunt, zie afbeelding hieronder, loopt schuin onder een hoek van 45 graden. De huidige winkel van Eye Wish Opticiens (hoek Kruisstraat) markeert in feite het noorden. Gedurende de dag verandert het licht. Het licht komt in dit schilderij uit westelijke richting. De richting van de schaduwen laat dat zien. Het licht in Springers schilderij oogt zonnig en warm. Dat zegt iets over het jaargetijde.
In de zomer schijnt de zon vaker, zijn de dagen lang en wordt het pas laat donker. Springer deed zijn waarneming vermoedelijk op een zomerse (na) middag ergens tussen 17.00 en 19.00 uur.

Het jaargetijde

Springer vervaardigde veel stads- en dorpsgezichten. Hij schilderde o.a. in Amsterdam, Haarlem, Zwolle, Kampen, Enkhuizen, Monnickendam, Harderwijk en andere steden. Ter plaatse maakte hij schetsen. Van het gebruik van fotografie is niets bekend. Wie buiten tekent heeft het liefst goed weer. Ook de gevoelstemperatuur is, bij het werken in de open lucht, van belang. De zomer is hiervoor geschikter dan de winter. Het groen van de geschilderde boom verschaft een zeer duidelijke aanwijzing over het jaargetijde. In de winter zou de boom geen blad hebben gehad en in de herfst zou het blad gekleurd moeten zijn. Resteert dus voorjaar of zomer. In het voorjaar is het blad van de boom klein en frisgroen. In de zomer is het blad groter en wordt de kleur wat fletser. De afbeelding van het schilderij toont onmiskenbaar het blad van een boom in zomerdracht.

Het museum

Na een wandeling en een versterking van de inwendige mens is het een geschikt moment om het schilderij in het echt te zien. Dankzij een gulle gever kan men het originele werk van Springer getiteld: De Vischbrug uit 1854 in het Stadsmuseum te Woerden bekijken. In de voormalige vroedschapszaal heeft het zelfs een ereplekje gekregen. Met de bezichtiging van het werk reist men terug in de tijd van de 19de eeuw. Een tijd waarover veel te vertellen valt. Wat de wereld van Springer u vandaag nog te zeggen heeft kunt u geheel zelf bepalen.

Bezoek

Het Stadsmuseum Woerden is gevestigd aan het Kerkplein nr. 6 te Woerden.

Op naar Het Hem

Incomprehensible sun, Nicolas Jaar

Op naar Het Hem!

Hoewel Het Hem terrein bij Zaandam al enige tijd in ontwikkeling is, is de tentoonstellingsruimte met dezelfde naam echt een aanwinst voor Nederland. Het terrein is van de oude munitiefabriek die in de jaren 80 van de vorige eeuw veelvuldig het nieuws haalde vanwege louche munitieleveringen aan diverse landen. In 2002 werd de fabriek definitief gesloten en na jaren van braakligging en onderzoek naar de vervuiling van de grond, werd het terrein opengesteld en hebben kunstenaars alvast bezit genomen van de vele prachtige gebouwen. In een ervan, pal aan het water, is Het Hem gevestigd. Naast een aparte ruimte waarin de beladen geschiedenis tentoongesteld is zijn er tijdelijke tentoonstellingen die zijn ingericht met een maximaal gebruik van de industriële ruimtes. Zo kun je hoog op een stoel zitten en naar de scheepvaart kijken die voorbij komt, en is de oude schietbaan momenteel ingericht met een licht- en geluidsinstallatie van Nicolas Jaar. Gaat dat zien!

Met de trein vanuit Woerden rijdt je rechtstreeks naar Zaandam (sprinter naar Uitgeest) en bus 65 brengt je in 10 minuten naar het terrein.

Een speciale cartoon

Door George de Wrede

In 2022 bestaat de Oude Hollandse Waterlinie 350 jaar. Voorafgaand aan de eigenlijke viering timmert de gelijknamige stichting O.H.W. voortvarend aan de weg. Hierbij moet u denken aan een voortdurende stroom van publicaties, de organisatie van festiviteiten en evenementen voor jong en oud, alsook het opzetten en uitvoeren van educatieve programma’s.

Thans heeft de stichting het initiatief genomen om de ‘Waterlinie Academie’ in het leven te roepen. Bezoekers kunnen hier langs digitale weg terecht voor informatie over de geschiedenis van de Hollandse Waterlinie die in 1672 tot stand kwam in de chaos van het zogeheten Rampjaar.

Het nieuwe kenniscentrum (lees: online museum) stelt u in staat om via de database op zoek te gaan naar alles wat u altijd al heeft willen weten. Met beeldmateriaal, oude bronnen en moderne publicaties vindt u van alles over de spannendste waterlinie van het land. Daarnaast kunt u informatie vinden over de verschillende activiteiten van de stichting.

Speciaal ten behoeve van uw eigen initiatieven inzake de waterlinie zijn er experts die uw historische evenement of lezing van uw vereniging van extra historische diepgang kunnen voorzien.

Zo’n nieuw kenniscentrum is reden voor een speciale cartoon. Natuurlijk is daarbij de hoofdrol, vanwege betoonde moed, weggelegd voor Willem III. Maar ja, hoe beeld je zo’n 17de -eeuwse Stadhouder met Koninklijke allure uit? Hoe onderscheid je ‘m bijvoorbeeld van elke andere willekeurige militair uit die tijd?
Allereerst dient hij m.i. niet te lopen maar te schrijden en moet hij als jeugdige opperbevelhebber van het leger lef, daadkracht en vastberadenheid uitstralen.

En waar de Waterlinie Academie geschiedenis tot leven brengt kunnen oude boeken en kaarten wel even als sokkel fungeren.

KUNSTaandenRIJN helpt op basisscholen

In april en mei 2019 heeft KUNSTaandenRIJN op drie scholen geholpen met het kunstonderwijs.

CBS de Fontein Harmelen

Elly Waterman van KUNSTaandenRIJN vertelde aan de leerlingen van klassen 5 en 6 van CBS De Fontein in Harmelen over het boeiende leven van Karel Appel. Hoe vernieuwend hij was, maar dat zijn werk in Nederland eerst helemaal niet gewaardeerd werd. De kinderen leerden over kenmerken van de schilderijstijl van Karel Appel: felle kleuren naast elkaar, weinig mengen, zwarte lijnen, geen diepte, geen schaduwen, spontane vormen. De kinderen waren enthousiast en betrokken. Daarna kregen de kinderen een opdracht om zelf hun lievelingsdier te schilderen, in de stijl van Karel Appel. Dat dit de leerlingen goed lukte, blijkt wel uit de foto. De school had het werk van de kinderen mooi opgehangen.

Het contact met de school werd gelegd tijdens de beursvloer. Als tegenprestatie kreeg KUNSTaandenRIJN een prachtig gedicht over kunst, geschreven door de 10jarige Jasmijn Kok. Dit gedicht werd door de Fontein mooi ingelijst en heeft een plaatsje gekregen in ons atelier, zodat iedereen het daar kan lezen.

Jasmijn Kok met haar gedicht “Kunst”

Gedicht Jasmijn Kok

De Achtsprong en de Molenwiek, Woerden

Medio mei deed KUNSTaandenRIJN mee met een project van het KUVO in het kader van het Rembrandtjaar. Wij legden uit aan de kinderen van groep 8 hoe zij een zelfportret konden maken. Ze moesten natuurlijk vooral letten op licht en donker, zoals Rembrandt dat ook deed.

De KUVO had voorbeschilderde doekjes gebracht, penselen en verschillende potten acrylverf, geschikt om huidskleur te mengen. De scholen hadden foto’s gemaakt van de kinderen. De kinderen moesten eerst de belangrijkste contouren van hun portretfoto met carbonpapier overtrekken op het doek. En daarna aan de gang met verf om hun portret te maken. De resultaten waren zo goed dat de kinderen elkaar aan hun schilderijen konden herkennen.

De spelende mens

Spelen

Kinderen spelen graag. Door te spelen kunnen zij de wereld om zich heen beter leren begrijpen. Eigenlijk is het een soort oefenen voor de grote mensenwereld van later. Spel vormt de basis voor hoe kinderen leren en zich later verder ontwikkelen. Het belang van spelen wordt algemeen onderkend en is zelfs opgenomen in een VN-verdrag betreffende de rechten van het kind.

Creatief

Van nature zijn kinderen ook creatief. Door creatief bezig te zijn kunnen zij op een leuke en zinvolle manier uiting geven aan hun positieve en negatieve gevoelens. Tekenen, knippen, plakken, boetseren, bouwen, knutselen, zijn bovendien stuk voor stuk bezigheden waarmee kinderen zich niet alleen kunnen uiten maar ook een scala aan zinvolle vaardigheden ontwikkelen. Creativiteit ontwikkel je o.a. door creatief te zijn.

Probleemoplossend vermogen

Hoe maak je een egel van een stuk klei? Of, hoe teken je een paard? Door te creëren worden kinderen “spelender wijze” gedwongen keuzes te maken en uitdagingen aan te gaan. Creativiteit ontwikkelen gaat in feite meer over het proces dan over het eindresultaat. De weg er naar toe is van meer belang dan het einddoel. Maar als creativiteit zo belangrijk is voor de ontwikkeling van een kind zou je verwachten dat ook dit item stevig verankerd zou zijn in het ontwikkelingsproces van ieder kind. Vreemd genoeg is dit niet het geval!

De fysiologie van creativiteit

Ons brein bevat twee hersenhelften (verstand en gevoel) maar de linkerhelft wordt gedurende het ontwikkelingsproces van het kind m.n. op school meer geactiveerd. Spel noch creativiteit liggen verankerd in de eindtermen van het onderwijs. Solide lange leerlijnen op dit gebied, lopend van het PO naar het HBO, ontbreken. Maar hoe kun je nu intelligent zijn zonder creativiteit? Hoe kun je bewijzen, verklaren, redeneren, objectief zijn, plannen en stroomlijnen zonder tegelijkertijd ook gebruik te maken van zaken als: intuïtief, interpretatie, fantasie, metaforen, irrationaliteit, subjectiviteit en reflectie? En hoe zit het dan met zoiets als passie?

De spelende mens

Het pleidooi voor een grotere rol voor de ontwikkeling van creativiteit is niet nieuw. Maar niet iedereen kent de oude ideeën. In de jaren 60 van de 20ste eeuw werd het denkbeeld van de Homo ludens (spelende mens) nieuw leven ingeblazen door de Provobeweging en Kabouters. Het idee van de spelende mens was ouder, het begrip is voor het eerst genoemd in een boek van Johan Huizinga. Hij had bedacht dat het spel noodzakelijk is voor de cultuur en de maatschappij. Ook voor volwassenen.

Met de wijsheid van nu weten wij dat de flowerpower van de hippies destijds niet geleid heeft tot grote omwentelingen. Hierbij doel ik op het mensbeeld dat de mens eerst en vooral een spelend wezen is.

Spel en kunst

Kunstenaar Constant ontwikkelde vanaf 1956 het begrip van de spelende mensen verder, eerder dan de Provo’s. Hij bedacht Nieuw Babylon, een utopische wereld, waarin mensen alleen maar hoefden te spelen.  Lichamelijke arbeid hoefde niet meer door mensen te gebeuren, door de steeds grotere mechanisering. De mens hoefde zich alleen nog maar te wijden aan de ontwikkeling van creatieve ideeën.

Constant maakte allerlei tekeningen en maquettes van zijn wereld. Mensen konden slapen en wonen waar zij wilden. Vrijheid stond voorop, vastigheid was er niet. Op deze website is zo een maquette te zien. De gebouwen “Nieuw Babylon” in Den Haag doen wel wat aan de wereld van Constant denken.  En nu, in 2018, nu zoveel geautomatiseerd is, hoever zijn de mensen gekomen in hun ontwikkeling van creativiteit? Of is het teveel gevraagd, om al onze vrije tijd ook echt vrij te besteden?

Foto: Smiley.toerist, CC-BY-SA.3.0

Verstand en gevoel

Samenvattend kan het m.i. beslist geen kwaad om de fantasie en hoop op veranderingen (zo kenmerkend voor de onvergetelijke jaren 60) nog eens tegen het licht te houden. Vooral niet als dit gebeurt door systematisch en objectief te redeneren. Een analytisch onderzoek naar behoeften, kansen en bedreigingen, doelen en criteria, ondersteund door getallen, vormt een prima tegenwicht tegen de wensen en verlangens, subjectiviteit en irrationele beleving. Laat de beide hersenhelften toch vooral samenwerken!

G.J.T. de Wrede,
aanvulling over Constant door Elly Waterman

Het Wonder van Woerden

 

door G.J.T. de Wrede, 18 oktober 2018

 

Het kunstwerk op de rotonde

afb 1 Plattegrond van Woerden in de 16de eeuw

 

 

 

Inleiding

afb 2 De belegering van Woerden

In het AD van donderdag 18 oktober jl. las ik dat Woerden een nieuwe rotonde in gebruik heeft genomen. Op zich geen schokkend nieuws ware het niet dat deze in het teken komt te staan van het ‘Wonder van Woerden’. Op de rotonde komen stalen vissen te staan, ontworpen door Arjan van Bemmel. De

Bij veel Woerdenaren zal er niet automatisch een belletje gaan rinkelen bij een gebeurtenis die plaatsvond in een ver verleden. Het e.e.a. verwijst namelijk naar een voorval tijdens de belegering van Woerden in 1575. De tijd van de tachtigjarige oorlog.

Hoogste tijd dus om hier even bij stil te staan. Liever in een artikeltje dan op de rotonde zelf, toch?

Hoe zat het ook alweer?

afb 4 Willem van Oranje

De tachtigjarige oorlog (de vrijheidsstrijd van de Hollanders tegen de Spanjaarden, maar tegelijkertijd een burgeroorlog tussen calvinisten en katholieken) is in die dagen al sinds 1568 gaande. In 1572 had Woerden de kant van Willem van Oranje gekozen. Maar pas in 1575 krijgt ook de Hollands-Utrechtse grensstreek te maken met het krijgsgewoel. Nadat omliggende steden als Oudewater en Schoonhoven met moord en doodslag weer onder de katholieke heerschappij van de Spaanse koning Philips II waren teruggebracht werd Woerden belegerd.

In 1575 werd de stad door de vijand afgesloten van de buitenwereld.

afb 3 Philips II

Dit met de bedoeling om de bevolking uit te hongeren. Destijds was dit een manier om de vijand tot overgave te dwingen Het beleg dat op 8 september 1575 was begonnen zou in totaal bijna een jaar duren.

De voedselvoorraden raakten, zonder nieuwe aanvoer, na verloop van tijd op. De honger in de stad werd een groot probleem.

Geschenk uit de hemel

afb 5 Petruskerk te Woerden

Wanneer als bij toverslag zowel in de Rijn als in de stadsgrachten een enorme hoeveelheid vis (voornamelijk snoek) wordt aangetroffen spreekt men van een wonder.

De bevolking wordt op deze manier van de hongerdood gered. De vissen laten zich als voedselbron bovendien opvallend gemakkelijk vangen. De vergelijking met het (in die tijd) algemeen bekende verhaal uit de Bijbel (uit het oude testament) werd vervolgens snel gemaakt. Men sprak van de wonderbaarlijke spijziging en door God gezonden vissen.

Een herinnering

afb 6 glas in loodraam Petruskerk

In de Petruskerk te Woerden zijn gebrandschilderde ramen te zien. In het onderste deel van één van hen is een levendige visvangst afgebeeld uit de tijd dat Oude Rijn nog door de stad stroomde. Op een tweede raam is de belegering van de stad afgebeeld. De beide ramen zijn voorzien van de jaartallen 1575 en 1576.

Het gaat hier klaarblijkelijk om gebeurtenissen die plaatsvonden tijdens de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648). Gedurende dit beleg zou zich een wonder hebben voltrokken dat later de geschiedenis is ingegaan als “Het wonder van Woerden”.

Extra informatie

afb 7 snoek

De ramen in de Petruskerk zijn nog niet zo heel oud. De opdrachtbevestiging dateert namelijk uit de jaren dertig van de twintigste eeuw. Ze werden vervaardigd door dhr. H.N. van Reenen. Uit oude documenten is gebleken dat dit werk destijds circa 1000 gulden. Dat komt overeen met 453 euro. Maar rekening houdend met het prijspeil van destijds, zoden de ramen nu ca.  € 8000 kosten.

De kerk heeft dit vermoedelijk betaald uit de opbrengsten van het verjaardag busje van de meisjesvereniging: “Bid en werk”. Naar aanleiding van deze bijzondere gebeurtenis heeft C. van den End een boek geschreven getiteld: Het Wonder van Woerden. Deze uitgave is te koop bij boekhandel De Hoeksteen, Havenstraat 17 te Woerden. In de kerk is een uitgave voor kinderen beschikbaar van N. Overkamp. Professor B. Huisman heeft als visserijbioloog onderzoek gedaan naar de wonderbaarlijke visvangst en is er in geslaagd het mysterie te ontrafelen. Het zou te maken hebben gehad met het feit dat de landerijen onder water gezet waren. Snoeken vinden dat ondiepe water heerlijk om zich voort te planten. Desondanks is het verhaal van het wonder nog steeds mooi genoeg om tot onze verbeelding te spreken.

Auteursrechten: de afbeeldingen zijn afkomstig uit het publieke domein, tekst © G.J.T. de Wrede

Schilderij “Het beleg van Woerden” anno 1575

Door G.J.T. de Wrede

Afb 1 schilderij “Het beleg van Woerden”.

Wat is er te zien?

Binnen de houten lijst van de schildering zie je vanuit een soort vogelvluchtperspectief land, lucht, water, bebouwing, mensen en dieren. Zowel op de lijst als in het beeldvlak staat tekst. Dit is het schilderij van een onbekende kunstenaar dat als titel “Het beleg van Woerden” kreeg. De stad wordt, tijdens de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648), belegerd door Spaanse troepen. Zelfs de acties van soldaten zijn voor ons navolgbaar. Op de vijandelijke schansen, die de stad omsingeld houden, wapperen witte vlaggen met een rood diagonaal kruis. Binnen de stadsmuren van Woerden steekt de Petruskerk boven alles uit.

Het schilderij is in de maand oktober 2018 te zien in de hal van het stadsmuseum, hoewel het volgens het museum in deplorabele staat verkeert. Het museum wil het schilderij restaureren, maar daarvoor ontbreekt het geld, naar schatting € 26.000. Het stadsmuseum gaat een actie voor crowdfunding starten om het bedrag bij elkaar te krijgen.  Klik hier voor de crowdfunding.

Materiaal en techniek

Qua kleur overheersen de groene en blauwe tinten. Licht en schaduw zorgen voor kleurnuances. Tijdens zijn werkproces heeft de schilder gebruik gemaakt van verschillende beeldelementen. In de compositie benadrukt hij vooral zaken als richting, vlak en (kleur) toon. De schildering werd op een zestal samengevoegde houten paneeltjes gemaakt. Door de latere restauraties is het lastig om iets over zijn schildertechniek te vertellen. Immers, wat is nog origineel en wat is later toegevoegd? Je kunt zien dat hij als ‘verteller’ van een ‘beeldverhaal’ vrij gedetailleerd te werk is gegaan. Perspectivisch gezien is de voorstelling niet correct. Maar de perspectiefleer was in die dagen in onze streken ook nog niet algemeen bekend. De toegevoegde plaatsnamen dienden vooral om de voorstelling te verduidelijken.

Historische betekenis

Kijkend vanuit het vakgebied van de (kunst) historicus weten wij het volgende. De tachtigjarige oorlog is al sinds 1568 gaande. In 1572 had Woerden de kant van Willem van Oranje gekozen. Pas in 1575 krijgt echter ook de Hollands-Utrechtse grensstreek te maken met krijgsgewoel. Nadat omliggende steden als Oudewater en Schoonhoven hardhandig weer onder de katholieke heerschappij van de Spaanse koning Philips II waren teruggebracht, wordt daarna Woerden belegerd. Het beleg dat op 8 september 1575 was begonnen zou bijna een jaar duren. Dat Godsdienst binnen de vrijheidsstrijd een grote rol speelde blijkt wel uit de tekst op de lijst. Deze verwijst naar een psalm waarin wordt vermeld dat als de Heer de stad niet bewaakt de wachter vergeefs zijn ronde doet. Het vele water rond de stad is het gevolg van inundatie. Dit is het opzettelijk onder water zetten van een gebied om de vijand te hinderen.

Toelichting

Dit schilderij staat voor een gebeurtenis uit onze Vaderlandse geschiedenis. Tegelijkertijd heeft het qua sfeer onmiskenbaar de uitstraling van het Groene Hart. Immers, de schilder koos kleuren die duidelijk geïnspireerd zijn op het kleurenpalet van water, weilanden, en wolkenluchten. Het zou mij niet verbazen als het wisselend licht, veroorzaakt door het samenspel van zon en wind, hem stiekem veel meer heeft aangesproken dan het krijgsgeweld.

Afb. 2 en 3 portretten van Willem van Oranje en zijn rivaal Philips de II

Stadsmuseum Woerden:

Oktober 2018, maand van de geschiedenis.

Beeldrechten:

De gebruikte afbeeldingen zijn afkomstig uit het publieke domein en/of behoren toe aan de vaste collectie van Stadsmuseum Woerden.

Schilders & drukkers in het Stadsmuseum

Een kunstvertelling door G.J.T. de Wrede

Dag in dag uit zien we drukwerk. Reclamefolders, kranten, tijdschriften en boeken maar ook flyers, affiches, verpakkingen van artikelen in de supermarkt. Of wat dacht je van T-shirts met opdruk en al die kledingstukken met prints? Ja, zelfs de bankbiljetten waarmee jij en ik betalen zijn gedrukt. Het is bijna onmogelijk om geen drukwerk te zien!

afb 1 en 3 grafische producten van Leo gestel

 

 

 

 

 

 

 

 

Vanaf de 19e eeuw werd de behoefte aan drukwerk groter. Maar pas vanaf het moment dat de drukkerijen er toe overgingen om goede ontwerpers in te huren werd het mogelijk om het naar een hoger niveau te tillen. De eerste ontwerpers waren meestal kunstschilders en daardoor heeft de beeldende kunst grote invloed gehad op de vormgeving. Op deze tentoonstelling zie je daar prachtige voorbeelden van (zie afb 1 en 3). Je kunt er door Leo Gestel (afb 2) ontworpen affiches, advertenties, boekenleggers, sigarenbandjes en andere producten bewonderen. Indirect hebben schilders ook invloed gehad op de ontwikkeling van druktechnieken.

afb 2 zelfportret Leo Gestel

In de Leo Gestelkamer van het museum hangt een schilderij (zie afb 7) getiteld: “Gezicht op de Sint Bonaventurakerk in Woerden” dat dateert uit 1909. Deze olieverfschildering is opgebouwd uit allemaal kleine stipjes verf. De invloed van Franse schilders als Georges Seurat en Paul Signac is onmiskenbaar.

afb 7 schildering van Leo Gestel (handwerk). Net zoals in de drukplaat van afb 8 gevallen wordt er gebruikt gemaakt van kleine puntjes om het beeld op te bouwen en is er sprake van optische kleurenmenging.

Laatstgenoemden waren de eersten die op systematische wijze 19e-eeuwse kleurtheorieën in hun werk begonnen toe te passen. Wetenschappers hadden namelijk ontdekt dat kleuren behalve op het palet van de schilder ook ‘in het oog’ gemengd konden worden. We noemen dat ‘optisch mengen’. Warme kleuren werden tegenover koele kleuren geplaatst en dat leverde een mooie kleurharmonie op. De kleine naast elkaar gezette stipjes verf werden op een afstand door het menselijk oog als één kleur gezien. De manier van schilderen is bekend geworden onder de naam Pointillisme of Divisionisme. Leo kwam in 1904 in Parijs in aanraking met deze kunstvorm en besloot deze vervolgens ook zelf te verkennen. Vrije schilderkunst kwam voor hem op de eerste plaats. De commerciële activiteiten in opdracht van drukkerij Gestel waren voor hem een zijspoor.

In de zalen op de eerste verdieping wordt aandacht besteed aan zowel de vormgeving als de lithografie. In glazen vitrines  liggen juweeltjes van vakmanschap uit de lithografische drukkerij Gestel en Zoon te Eindhoven.

afb 4 lithografisch drukproces

Lithografie wordt ook wel steendruk genoemd omdat er met dikke kalkstenen platen wordt gewerkt (Lithos komt van het Griekse steen). Het werkproces is een zeer tijdrovende aangelegenheid. De voorstelling wordt in spiegelbeeld met vet krijt op de gladgeschuurde steen getekend. Het niet betekende gedeelte wordt afgedekt met Arabische gom. Maak je de steen nu vochtig met water dan kun je met een inktrol en drukinkt de tekening inkten (zie afb 4). Het vocht stoot vet af terwijl het vet de inkt juist aantrekt. Vervolgens wordt de steen met behulp van een speciale pers op papier afgedrukt. Deze zogeheten vlakdrukprent wordt vervolgens met verschillende drukgangen opgebouwd in kleur. Omdat de inktlaag vrij dun is kunnen de verschillende kleurlagen, die steeds over elkaar heen gezet worden, zich optisch met elkaar mengen. In geval van de sigarenbandjes wordt de goudopdruk dan als laatste bewerking toegepast.

afb 5 en 6 full-color drukproces met de vier drukkleuren MCYK

Anno 2018 is de grafische wereld van Familie Gestel voorgoed verdwenen. Nieuwe technieken hebben haar onherkenbaar veranderd (zie afb 5 en 6). Drukkers gingen digitaal en de rol van de schilder werd overgenomen door de grafisch vormgever. Meer dan ooit laat deze zich, bij het maken van zijn/haar keuzen, leiden door financiële haalbaarheid. Het is met al die veranderingen eigenlijk heel bijzonder dat de optische kleurmenging bij kleurendruk bleef bestaan. Zelfs in het computertijdperk drukt de drukker nog vier verschillende kleuren over elkaar heen waarbij hij voor elke kleur een aparte drukplaat gebruikt (afb 8). Elke plaat bestaat uit een raster met talloze puntjes. Wie het eindresultaat op afstand ziet meent maar één bepaalde kleur te zien. Maar van dichtbij blijkt deze te bestaan uit een mix van gele, rode, blauwe en zwarte stipjes. Anders gezegd: het principe van het Pointillisme heeft, met dank aan de schilder, de tand des tijds ruimschoots doorstaan.

afb 8 de drukplaten van de drukker (digitaal) die transparante inkten over elkaar heen drukt. Net zoals in het schilderij van afb 7 wordt er gebruikt gemaakt van kleine puntjes om het beeld op te bouwen en is er sprake van optische kleurenmenging.

Samenvattend biedt deze tentoonstelling ons alle gelegenheid om nog even stil te staan bij het verleden en te genieten van ouderwets vakmanschap.

“Schilders en drukkers Gestel”

Stadsmuseum Woerden 21-07-2018 t/m 13-01-2019

Beeldrecht

Beeldmateriaal is afkomstig van internet uit het publieke domein. In speciale gevallen is toestemming gevraagd.

Spanning rond de RijnKUNSTprijs

De vakjury heeft op 2 mei 2018 de nominaties voor de RijnKUNSTprijs vastgesteld. De spanning rond de wedstrijd loopt dan ook verder op. Op 2 juni maakt de vakjury de prijswinnaars bekend tijdens de KUNSTMiddag in De HALL.  Door de aanwezigen op deze middag wordt de publieksprijs gekozen uit alle 15 inzendingen. De prijzen, glastrofeeën gemaakt door Van der Vooren Glasatelier worden aan het eind van de middag uitgereikt aan de winnaars.

Genomineerde werken in de categorie 2D. Van links naar rechts: Iman Vroman, “Hemels gerecht”, Anneke Winsemius, “Fata Morgana”, Inge Sips, “Het Wonder van Woerden”.

De wedstrijd voor de RijnKUNSTprijs is uitgeschreven door KUNSTaandenRIJN. Alle kunstenaars die wonen en werken in Woerden konden meedoen.  Het thema van de wedstrijd is “De vesting Woerden”. De inzendingen zijn tot 1 juni 2018 te bewonderen in de etalage van het Kunst en Lijstenatelier aan de Rijnstraat 46 in Woerden.

De vakjury, bestaande uit Gerdien Meynen, Katjuscha Otte en Karel van den Bosch, was onder de indruk van de kwaliteit van de inzendingen. Het is ook prachtig om te zien hoe de kunstenaars zich hebben verdiept in allerlei aspecten van de vesting Woerden en hoe zij dat beeldend hebben weergegeven.

Genomineerde werken in de categorie 3D. Van links naar rechts: Cees Hoogeveen en Karin Vredenbregt, “Zestien72”, Sylwia Schóngart, “Mijn historische blik op de stad”, Heleen van Ulden, “Fishwonder”. Keramiek 22 x 45x 42cm

De jury heeft zes kunstwerken genomineerd voor de prijs, drie werken in de categorie 2D, en drie in de categorie 3D. Daarnaast zijn er twee eervolle vermeldingen, die nog geheim blijven.

Een overzicht met foto’s van alle inzendingen kunt u hier downloaden. Maar gaat u het werk vooral in het echt bekijken tijdens de KUNSTMiddag op 2 juni 2018. Dan kunt u ook een keus maken voor de publieksprijs. De middag is gratis. Voor meer informatie klik hier.