door G.J.T. de Wrede, 18 oktober 2018

 

 

 

 

Inleiding

In het AD van donderdag 18 oktober jl. las ik dat Woerden een nieuwe rotonde in gebruik heeft genomen. Op zich geen schokkend nieuws ware het niet dat deze in het teken komt te staan van het ‘Wonder van Woerden’. Op de rotonde komen stalen vissen te staan, ontworpen door Arjan van Bemmel. De

Bij veel Woerdenaren zal er niet automatisch een belletje gaan rinkelen bij een gebeurtenis die plaatsvond in een ver verleden. Het e.e.a. verwijst namelijk naar een voorval tijdens de belegering van Woerden in 1575. De tijd van de tachtigjarige oorlog.

Hoogste tijd dus om hier even bij stil te staan. Liever in een artikeltje dan op de rotonde zelf, toch?

Hoe zat het ook alweer?

De tachtigjarige oorlog (de vrijheidsstrijd van de Hollanders tegen de Spanjaarden, maar tegelijkertijd een burgeroorlog tussen calvinisten en katholieken) is in die dagen al sinds 1568 gaande. In 1572 had Woerden de kant van Willem van Oranje gekozen. Maar pas in 1575 krijgt ook de Hollands-Utrechtse grensstreek te maken met het krijgsgewoel. Nadat omliggende steden als Oudewater en Schoonhoven met moord en doodslag weer onder de katholieke heerschappij van de Spaanse koning Philips II waren teruggebracht werd Woerden belegerd.

In 1575 werd de stad door de vijand afgesloten van de buitenwereld.

Dit met de bedoeling om de bevolking uit te hongeren. Destijds was dit een manier om de vijand tot overgave te dwingen Het beleg dat op 8 september 1575 was begonnen zou in totaal bijna een jaar duren.

De voedselvoorraden raakten, zonder nieuwe aanvoer, na verloop van tijd op. De honger in de stad werd een groot probleem.

Geschenk uit de hemel

Wanneer als bij toverslag zowel in de Rijn als in de stadsgrachten een enorme hoeveelheid vis (voornamelijk snoek) wordt aangetroffen spreekt men van een wonder.

De bevolking wordt op deze manier van de hongerdood gered. De vissen laten zich als voedselbron bovendien opvallend gemakkelijk vangen. De vergelijking met het (in die tijd) algemeen bekende verhaal uit de Bijbel (uit het oude testament) werd vervolgens snel gemaakt. Men sprak van de wonderbaarlijke spijziging en door God gezonden vissen.

Een herinnering

In de Petruskerk te Woerden zijn gebrandschilderde ramen te zien. In het onderste deel van één van hen is een levendige visvangst afgebeeld uit de tijd dat Oude Rijn nog door de stad stroomde. Op een tweede raam is de belegering van de stad afgebeeld. De beide ramen zijn voorzien van de jaartallen 1575 en 1576.

Het gaat hier klaarblijkelijk om gebeurtenissen die plaatsvonden tijdens de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648). Gedurende dit beleg zou zich een wonder hebben voltrokken dat later de geschiedenis is ingegaan als “Het wonder van Woerden”.

Extra informatie

De ramen in de Petruskerk zijn nog niet zo heel oud. De opdrachtbevestiging dateert namelijk uit de jaren dertig van de twintigste eeuw. Ze werden vervaardigd door dhr. H.N. van Reenen. Uit oude documenten is gebleken dat dit werk destijds circa 1000 gulden. Dat komt overeen met 453 euro. Maar rekening houdend met het prijspeil van destijds, zoden de ramen nu ca.  € 8000 kosten.

De kerk heeft dit vermoedelijk betaald uit de opbrengsten van het verjaardag busje van de meisjesvereniging: “Bid en werk”. Naar aanleiding van deze bijzondere gebeurtenis heeft C. van den End een boek geschreven getiteld: Het Wonder van Woerden. Deze uitgave is te koop bij boekhandel De Hoeksteen, Havenstraat 17 te Woerden. In de kerk is een uitgave voor kinderen beschikbaar van N. Overkamp. Professor B. Huisman heeft als visserijbioloog onderzoek gedaan naar de wonderbaarlijke visvangst en is er in geslaagd het mysterie te ontrafelen. Het zou te maken hebben gehad met het feit dat de landerijen onder water gezet waren. Snoeken vinden dat ondiepe water heerlijk om zich voort te planten. Desondanks is het verhaal van het wonder nog steeds mooi genoeg om tot onze verbeelding te spreken.

Auteursrechten: de afbeeldingen zijn afkomstig uit het publieke domein, tekst © G.J.T. de Wrede

Door G.J.T. de Wrede

Wat is er te zien?

Binnen de houten lijst van de schildering zie je vanuit een soort vogelvluchtperspectief land, lucht, water, bebouwing, mensen en dieren. Zowel op de lijst als in het beeldvlak staat tekst. Dit is het schilderij van een onbekende kunstenaar dat als titel “Het beleg van Woerden” kreeg. De stad wordt, tijdens de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648), belegerd door Spaanse troepen. Zelfs de acties van soldaten zijn voor ons navolgbaar. Op de vijandelijke schansen, die de stad omsingeld houden, wapperen witte vlaggen met een rood diagonaal kruis. Binnen de stadsmuren van Woerden steekt de Petruskerk boven alles uit.

Het schilderij is in de maand oktober 2018 te zien in de hal van het stadsmuseum, hoewel het volgens het museum in deplorabele staat verkeert. Het museum wil het schilderij restaureren, maar daarvoor ontbreekt het geld, naar schatting € 26.000. Het stadsmuseum gaat een actie voor crowdfunding starten om het bedrag bij elkaar te krijgen.  Klik hier voor de crowdfunding.

Materiaal en techniek

Qua kleur overheersen de groene en blauwe tinten. Licht en schaduw zorgen voor kleurnuances. Tijdens zijn werkproces heeft de schilder gebruik gemaakt van verschillende beeldelementen. In de compositie benadrukt hij vooral zaken als richting, vlak en (kleur) toon. De schildering werd op een zestal samengevoegde houten paneeltjes gemaakt. Door de latere restauraties is het lastig om iets over zijn schildertechniek te vertellen. Immers, wat is nog origineel en wat is later toegevoegd? Je kunt zien dat hij als ‘verteller’ van een ‘beeldverhaal’ vrij gedetailleerd te werk is gegaan. Perspectivisch gezien is de voorstelling niet correct. Maar de perspectiefleer was in die dagen in onze streken ook nog niet algemeen bekend. De toegevoegde plaatsnamen dienden vooral om de voorstelling te verduidelijken.

Historische betekenis

Kijkend vanuit het vakgebied van de (kunst) historicus weten wij het volgende. De tachtigjarige oorlog is al sinds 1568 gaande. In 1572 had Woerden de kant van Willem van Oranje gekozen. Pas in 1575 krijgt echter ook de Hollands-Utrechtse grensstreek te maken met krijgsgewoel. Nadat omliggende steden als Oudewater en Schoonhoven hardhandig weer onder de katholieke heerschappij van de Spaanse koning Philips II waren teruggebracht, wordt daarna Woerden belegerd. Het beleg dat op 8 september 1575 was begonnen zou bijna een jaar duren. Dat Godsdienst binnen de vrijheidsstrijd een grote rol speelde blijkt wel uit de tekst op de lijst. Deze verwijst naar een psalm waarin wordt vermeld dat als de Heer de stad niet bewaakt de wachter vergeefs zijn ronde doet. Het vele water rond de stad is het gevolg van inundatie. Dit is het opzettelijk onder water zetten van een gebied om de vijand te hinderen.

Toelichting

Dit schilderij staat voor een gebeurtenis uit onze Vaderlandse geschiedenis. Tegelijkertijd heeft het qua sfeer onmiskenbaar de uitstraling van het Groene Hart. Immers, de schilder koos kleuren die duidelijk geïnspireerd zijn op het kleurenpalet van water, weilanden, en wolkenluchten. Het zou mij niet verbazen als het wisselend licht, veroorzaakt door het samenspel van zon en wind, hem stiekem veel meer heeft aangesproken dan het krijgsgeweld.

Afb. 2 en 3 portretten van Willem van Oranje en zijn rivaal Philips de II

Stadsmuseum Woerden:

Oktober 2018, maand van de geschiedenis.

Beeldrechten:

De gebruikte afbeeldingen zijn afkomstig uit het publieke domein en/of behoren toe aan de vaste collectie van Stadsmuseum Woerden.