Door George de Wrede
Tijdreis
Hebt u wel eens gehoord van ‘Kruistocht in spijkerbroek’? Het is de titel van een jeugdboek dat in 1973 werd geschreven door Thea Beckman. Zij vertelt hierin over de ‘Kinderkruistocht’ in 1212. Eigenlijk is het een verhaal dat geschikt is voor jong en oud. Niet voor niets werd het boek in 2005 succesvol verfilmd. Zonder teveel te verklappen, mocht u het niet kennen, is de hoofdpersoon een jongen die door een proef met een tijdmachine vanuit onze tijd ineens terecht komt in de dertiende eeuw en daar spannende
avonturen beleeft. Stelt u zich toch eens voor dat u zelf zo’n tijdreis zou kunnen maken, bijvoorbeeld naar de achtste eeuw; naar de tijd van Bonifatius. Lijkt u dat geen opwindend idee?
Bonifatius
Toen de basisschool nog ‘lagere school’ heette en de meesters en juffen regelmatig schoolplaten gebruikten om de leerstof Vaderlandse Geschiedenis over te dragen, maakte ik voor het eerst kennis met Bonifatius. Ik leerde over deze bisschop, martelaar en later heilig verklaarde geestelijke, dat hij één van de belangrijkste Angelsaksische missionarissen en kerkhervormers in het Frankische rijk was. Anno 2020 is het 1300 jaar geleden dat de reizende prediker naar onze streken kwam om hier de christelijke leer te verkondigen. Behalve Utrecht en omstreken zou hij ook Woerden hebben bezocht. Als mens is hij bevlogen en gepassioneerd maar als kerkelijk functionaris ondervindt hij de nodige tegenwerking.
Op 5 juni in het jaar 754 n.C. wordt hij, zo leerden wij destijds, nabij Dokkum vermoord. Ik herinner mij een afbeelding uit mijn geschiedenisboek waarop je kon zien hoe de oude grijsaard tevergeefs een bijbel ophoudt boven zijn hoofd om de slagen af te weren. Het boek bood echter geen bescherming tegen het zwaard dat een einde aan zijn leven maakte.
Tien textielkunstenaars geven u in de tentoonstelling “In den vreemde” in het Stadsmuseum van Woerdeneen verrassende kijk op het verhaal over leven en werk van Bonifatius. Aan de hand van een drietal kunstuitingen wil ik u daar graag iets over vertellen.
De Peregrinus
In één van de bovenzalen van Stadsmuseum Woerden ziet u de installatie van Mariëlle van den Bergh (Foto rechts boven). Een installatie als kunstwerk is een ruimtelijk beeld bestaande uit heterogene elementen, door een beeldend kunstenaar opgebouwd, uitgestald of opgehangen op een speciaal daarvoor uitgekozen locatie. De kunstenares toont ons onder meer een primitieve boot met een zeil op de rand van een zinken teil die is bekleed met gedrapeerd textiel. Het linnen dat zij voor het witte zeil gebruikt is meer dan 100 jaar oud. Het materiaal van de keramieken boot is op zo’n manier bewerkt dat er een ruwe ‘huid’ is ontstaan. De stoffen die Mariëlle gebruikt zijn met diverse garens ‘jacquard’ geweven en gebreid. Het is een weeftechniek waarmee ingewikkelde patronen in de stof geweven kunnen worden. Jacquard breiwerk is een techniek waarbij eveneens met verschillende kleuren wordt gewerkt. De gemêleerde tinten staan voor de sfeer van licht, lucht en water.
De titel van het kunstwerk verwijst naar de Perigrini van weleer. Dat zijn rondreizende monniken die naar onbekende gebieden vertrokken om heidense volkeren te bekeren tot het christendom. Bonifatius komt vanuit Engeland en reist met een schip dat is uitgerust met een linnen zeil dat wordt aangeduid met ‘carbasa.’
Op de bodem van de teil bevindt zich nog een bootvorm. Een beeld dat bij mij direct associaties oproept met het gevaar van een reis over zee. Maar Bonifatius laat zich niet door angst weerhouden en geeft gehoor aan zijn innerlijke drang. Mariëlle verbeeldt in haar werk zowel de tocht als de aankomst van Bonifatius in onze streken.
New Gold Dream
In de achterste zaal hangt tegen de wand het werk van Alexandra Drenth. Het is van oorsprong een liturgisch priestergewaad. De panden van deze mantel zijn naar buiten toe open geklapt waardoor men als beschouwer de binnenkant ziet. De vorm nodigt uit tot kijken!
En voor dat bekijken kunt u maar beter even de tijd nemen. Een mens komt ogen te kort om deze explosie van vorm en kleur in korte tijd te kunnen opnemen. Behalve letters, mandela’s, vogels, bloemen en planten zijn er ook grotere dieren te zien. Men ziet menselijke gezichten waaronder een portret van Jezus maar ook afbeeldingen van poppen. Naast fantasievormen zijn er natuurgetrouwe afbeeldingen van poserende dames.
De diverse samengebrachte stoffen zijn allemaal met de hand genaaid. Het borduurwerk is een techniek die uitstekend past in die lange traditie van het versieren van weefsels. Volgens de kunstenares verleent juist de imperfectie van handwerk het kunstwerk een eigen signatuur. De gekozen kleuren zorgen voor verschillende soorten contrast zoals, primair, complementair, licht/donker, en dergelijke.
De titel van het kunstwerk verwijst, behalve naar een nummer van de Schotse band Simple Minds, naar gevoelens die je leven verrijken. ‘Gold’ zou daarbij kunnen staan voor iets dat je zo dierbaar is dat het voelt als (geestelijke) rijkdom. Alexandra doelt naar eigen zeggen daarmee op de overweldigende liefde voor God die Bonifatius van binnen voelde en ‘koste wat het kost’ moest uitgedragen.
Het heidense geloof van de Germaanse volkeren zal ongetwijfeld voor heel veel angsten hebben gezorgd. Ik ben van mening dat wij niet moeten onderschatten hoe bevrijdend die nieuwe leer voor de bekeerlingen moet zijn geweest. De blijdschap van het geloof heeft de kunstenares op treffende wijze verbeeld.
De martelaar
In dezelfde zaal vindt u het werk van Hanneke van Broekhoven. Op een achtkantige houten sokkel ziet u een ruimtelijk beeld. Het kunstwerk toont het onderstel van een mens met de bovenkant van een kale boom.
Deze ‘boommens’ roept bij mij direct associaties op met het verhaal uit de Griekse mythologie waarbij Apollo de nimf Daphne achtervolgt die vervolgens angstig om hulp smeekt bij de riviergod Peneus. De laatste verandert haar snel in een laurierboom waardoor zij ontkomt aan haar belager.
Hanneke daarentegen gebruikt eikenhouten takken voor haar creatie en brengt dit samen met het naakte lijf van een man. De schaamstreek laat hierover geen enkele twijfel bestaan. Met behulp van textiel en naaiwerk heeft zij globaal voeten, benen, buik en borst gemodelleerd. De takken zijn grotendeels met witte stof omwonden. Enkelen lijken op opgeheven armen. Het naaiwerk is inclusief rafelrandjes en losse draadjes hetgeen bijdraagt aan een doorleefde uitstraling.
De titel verwijst naar het feit dat Bonifatius als martelaar de geschiedenis is ingegaan. De bloedrode kraaltjes die her en der het wit verlevendigen verwijzen naar de gewelddadige wijze waarop hij door zijn belagers is vermoord. De kunstenares kiest niet voor een eenduidige betekenis. Om de Friezen te overtuigen van hun dwaalleer had Bonifatius hun heilige eikenboom omgehakt. Deze boom stond symbool voor de verering van de Germaanse god Donar.
Waar de eik het als heiligdom moest ontgelden zou je kunnen stellen dat de missionaris later eenzelfde lot wachtte. Zowel de eik als de prediker zijn in feite beiden slachtoffer geworden van een fanatieke geloofsovertuiging.
Uw reis
Mijn bezoek aan deze expositie voelde als een reis door de tijd. Ik zag Bonifatius achtereenvolgens als onverschrokken reiziger, enthousiast prediker en ten slotte als martelaar. Uw reis zal anders zijn omdat u uw eigen accenten legt. Echter alle tien de kunstenaars willen in hun kunstwerken u vooral de kracht van verbeelding laten zien.
Door met aandacht te kijken, vragen te stellen en antwoorden te vinden kunt u, ook zonder tijdmachine, een fantastische reis maken.
Bronnen
Catalogus bij deze expositie, uitgegeven door Stadsmuseum Woerden
Expositie
In den vreemde, Stadsmuseum Woerden, 08-09-2020 – 10-01-2021